W serii notek przedstawiam fragmenty niewydanej dotąd książki. Są to moje uwagi krytyczne dotyczące podpierania filozofii Buddyzmu fizyką kwantową. Dzisiaj najpierw zebranie tekstu z poprzednich notek, a także dalszy ciąg – po kawałku.
Criticism is easy ................................................................... 78
Sir Roger Penrose ........................................................... 78
Even Experts Make Mistakes ....................................... 78
Trinh Xuan Thuan ......................................................... 78
The Quantum and the Lotus” ................................. 79
Thuan and Heisenberg ............................................. 80
Suggestion vs Truth ................................................... 81
Thuan Neglects Scientific Logic: Gets Religion ... 81
Thuan, Max Born and Schrödinger ........................ 82
A Suggestion, A Proposal, is Not a Fact! .............. 82
Thuan’s Religion of Science and Quantum Theory...... 83
John Archibald Wheeler vs Thuan ......................... 83
Thuan Misrepresents Quantum Theory ................ 85
Thuan Misleads His Readers About “The Observer” ..... 85
John Bell and Measurement ..................................... 85
Thuan is Confused .................................................... 86
Krytykować to łatwo
Nie jest specjalnie trudną rzeczą znajdowanie wad, nawet błędów, w pracach kogoś drugiego. Błędy popełniają bowiem nawet znani i wybitni, nawet „autorytety”.
Sir Roger Penrose
Jedną z moich niedawno opublikowanych prac była poświęcona naprawianiu zła spowodowanego niefortunnymi stwierdzeniami wybitnego fizyka, Sir Rogera Penrose'a.
(No, fizyk to on nie jest, raczej matematyk, albo matematyk fizyczny. Jednak na fizyce się zna pewnie lepiej od niejednego z dyplomem fizyka,)
W swojej pracy z roku 1964 p.t. „Stożek świetlny w nieskończoności” Rogere Penrose napisał parę niefortunnych zdań o „kształcie czasoprzestrzeni w nieskończoności”. Tak fizycy jak i matematycy usiłowali udowodnić to co wydawało im się być istotą uwag Penrose'a, no i ich dowody zawierały błędy. W samej rzeczy jak można udowodnić fałszywe twierdzenie inaczej niż popełniając błędy w dowodzie? Ich błędne dowody i twierdzenia znalazły drogę do monografii i żaden recenzent nie zauważył tam błędów.. Zapewne jedną z przyczyn dla tego faktu było to, że Roger Penrose jest powszechnie uważany za „autorytet”, i słusznie, bowiem nim jest, jednak także autorytety popełniają błędy i trzeba im patrzeć na ręce, sprawdzać co trzymają w dziobach.
Także eksperci popełniają błędy
Każdy z nas popełnia błędy. I ja je popełniam. Niedawno odkryłem błędne twierdzenie w jednej z moich dawnych prac – nikt mi na ten błąd dotąd nie zwrócił uwagi. Teraz muszę znaleźć poprawną, prawdziwą wersję tego twierdzenia i ogłosić publicznie. Co nie jest rzeczą łatwą, bowiem może mi to zająć wiele godzin rachunków. Tego, że popełnić błąd nie jest znów tak trudno, można z łatwością użyć do zniszczenia czyjejś reputacji. Na przykład gdy jakiś autor napisał książkę, skądinąd bardzo dobrą, ale zawierającą także jakieś niefortunne stwierdzenia czy nawet błędy, wtedy wystarczy by kilku krytyków złączyło swe głosy koncentrując się wyłącznie na błędach i wynik takiego ataku może być katastrofalny dla tego autora.
Trinh Xuan Thuan
Zrobię tak właśnie teraz, na przykładzie tekstu napisanego przez płodnego i oryginalnego autora – mianowicie Trinh Xuan Thuana, profesora astronomii na Uniwersytecie Virginia. Trinh Xuan Thuan jest dobrze znany szerokiej publiczności dzięki napisanym przez niego książkom. Tutaj jednak skupię się na jego artykule napisanym dla zbioru „Obrzeża wiedzy w Buddyźmie, Chrześcijaństwie i w Nauce”. Trinh Xuan Thuan jest tam tak przedstawiony:
Jego specjalnością jest Wielki Wybuch, nukleosynteza oraz tworzenie i formowanie galaktyk. Napisał kilka wybitnych książek dla szerokiej publiczności, w szczególności „Kwant i Lotos”, gdzie bada wiele godnych uwagi związków pomiędzy starodawnymi naukami Buddyzmu i odkryciami współczesnej nauki.
Praca Thuana ma dwadzieścia stron i skierowana jest bardziej do filozofów niż do szerokiej publiczności, zatem należało by oczekiwać, że będzie bardziej precyzyjna niż jego książki popularno-naukowe. Jednak pozwolę tu sobie na druzgocącą krytykę pewnych jej części, moją intencją będzie przy tym bycie tak wrednym jak to jest tylko możliwe, pozostając jednak zawsze na naukowym poziomie. Nie będę więc naciska na emocjonalne przyciski czytelnika jak to się cvzęsto zdarza gdy krytycy i obalacze pracują nad zrujnowaniem czyjejś reputacji.
Może zacznę od tego, że ściągnąłem z internetu robiący wrażenie życiorys Thuana i sprawdziłem że na imponującej liście 153 publikacji naukowych nie ma tam ani jednej dotyczącej podstawowych problemów teorii kwantów – w końcu Tuan jest astrofizykiem. Mimo to w swoich książkach jak i w artykule do którego krytyki się właśnie zabieram, poświęca on mnóstwo miejsca podstawowym problemom teorii kwantów. Popełnianie błędów w terenie, którego się nie zna jest szczególnie łatwe – i właśnie dlatego skoncentruję się na tym właśnie obszarze.
(Wstawka: Czytelnik może tu zadać sobie pytanie: czy ja sam piszę o rzeczach na których się znam? Wystarczy zajrzeć do mojego spisu publikacji by sobie móc na to pytanie odpowiedzieć.)
Oczywiście łatwo zrozumieć dlaczego Thuan poświęca tyle uwagi teorii kwantów. Teoria kwantów jest bowiem często dyskutowana w powiązaniu z Buddyzmem, i ogólnie z filozofią Wschodu której Thuan wydaje się być adwokatem.
Kwant i Lotos
Zanim przejdę do szczegółów, pozwolę sobie naszkicować stanowisko filozoficzne Thuana – na tyle na ile mogę się zorientować na podstawie tego co pisze. Przede wszystkim Thuan podkreśla to, że podczas gdy w innych religiach Nauka i relaigia są rozdzielone, to w Buddyzmie można ustanowić twórczy dialog pomiędzy duchową tradycją a Nauką. Jednak Buddyzm nie jest zainteresowany w poznawaniu prawdy o zewnętrznym świecie. Prawda w Buddyzmie, jak ja to rozumiem, sama w sobiue nie ma wartości. Zaczyna mieć wartość jedynie wtedy, gdy prowadzi do „oświecenia”.
Co to takiego to oświecenie? W książce „Kwant i Lotos” znajdujemy rozmowę Trinh Xuan Thuana z mnichem buddyjskim Mathieu Ricardem. Rozumiem więc, że Ricard posiada mądrość w kwestiach Buddyzmu. Z jego książki „Szczęście: Poradnik rozwinięcia najważniejszej zdolności w życiu” wyciągam wniosek, że oświecenie można scharakteryzować jako stan szczęśliwości, coś w rodzaju nieustającej błogości. Zatem, jeśli jakaś Prawda może uczynić kogoś nieszczęśliwym, taka prawda dla Buddysty nie jest interesująca. Jeśli się z taką moją interpretacją nie mylę, to nie powinniśmy się dziwić gdy Thuan wybierze jedynie te prawdy, które pasują do jego filozofii. Innych prawd, tych które przyjętej przez niego filozofii mogłyby przeczyć, tych będzie unikał. Jak to działa w praktyce zobaczymy w dalszym ciągu na przykładach
A teraz ciąg dalszy
Thuan and Heisenberg
To start with, let us consider this statement of Thuan:
Heisenberg demonstrated that there is a fundamental limitation to our ability to know the microscopic world.
Yes, that is true. Heisenberg derived a certain mathematical inequality, known as Heisenberg’s uncertainty principle, and he proposed, in a particular example, one way of understanding it. Heisenberg’s uncertainty principle deals with statistical averages, not with individual events. As Stanford Encyclopedia of Philosophy points it out: “The interpretation of these relations has often been debated. … The debate between these different views has been addressed by many authors, but it has never been settled completely.” Moreover, Heisenberg’s uncertainty relations are based on the mathematical formalism of quantum mechanics, and these may well change in the future, when quantum theory will be replaced by another theory.
Therefore, contrary to what Thuan is saying, Heisenberg did not demonstrate that there is a fundamental limitation to our ability to know the microscopic world. Heisenberg simply presented some particular arguments that this may, indeed, be the case, but he did not demonstrate it!
Zacznijmy od takiego sformułowania Thuana:
Heisenberg udowodnił, że istnieją fundamentalne ograniczenia naszych możliwości poznania świata mikroskopowego.
Faktycznie. Heisenberg wyprowadził pewną matematyczną nierówność, znaną pod nazwą zasada nieoznaczoności Heisenberga, a także zaproponował, na jednym przykładzie, jak tą nierówność należy rozumieć. Zasada nieoznaczoności Heisenberga dotyczy średnich statystycznych, nie dotyczy indywidualnych zdarzeń. Jak to można znaleźć w Stanfodzkiej Encyklopedii Filozofii: „Co do interpretacji tych nierówności często spierano się … Spory pomiędzy przedstawicielami różnych poglądów były dyskutowane przez wielu autorów, ale bez definitywnego rozstrzygnięcia.” Co więcej, relacje nieoznaczoności Heisenberga oparte są na formalizmie matematycznym mechaniki kwantowej, a ten może się w przyszłości zmienić, gdy teoria kwantów zostanie zastąpiona inną teorią.
Zatem, w przeciwieństwie do tego co twierdzi Thuan, Heisenberg nie udowodnił, że istnieją fundamentalne ograniczenia naszych zdolności poznania mikroświata. Heisenberg po prostu przedstawił pewne wybrane argumenty mogące przemawiać za tym, że w istocie tak jest.
Suggestion vs. Truth
But Thuan interprets Heisenberg’s suggestion as if such a limit has been accepted as unquestionable truth, beyond any doubt, probably because such an interpretation fits the Buddhist philosophy that he has arbitrarily chosen. In short: Thuan, in his statement about Heisenberg, distorts the truth. But then it gets even worse (or better, depending on your point of view). Thuan writes:
There is thus a basic limitation to our knowledge of the atomic and sub-atomic world. There is no hope of ever measuring both the momentum and the position of a subatomic particle at the same time with any arbitrary accuracy.
The problem with what Thuan is writing above is that no basic limitation can follow from a theory that has been tested only in certain circumstances and the applicability of which is doubtful in other circumstances. And, moreover, while some people give up and abandon any hope, some others are still working on it – for instance there are alternatives to the Copenhagen interpretation of quantum theory, and to the orthodox, textbook version of quantum theory itself.
Sugestie czy Prawda?
A jednak Thuan interpretuje sugestię Heisenberga tak jakby istnienie takiego ograniczenia zostało przyjęte jako niekwestionowana prawda, bez cienia wątpliwości, przypuszczalnie dlatego, ponieważ taka właśnie interpretacja pasuje do buddyjskiej filozofii, którą on (Thuan) raczył sobie wybrać. Krótko mówiąc: Thuan w swym stwierdzeniu o Heisenbergu zniekształca prawdę. Dalej jednak robi się jeszcze gorzej (lub lepiej, zależnie o punktu widzenia). Thuan pisze:
Istnieją zatem podstawowe ograniczenia gdy idzie o naszą wiedzę o atomowym i sub-atomowym świecie. Nie ma nadziei by zmierzyć jednocześnie pęd i położenie z dowolną dokładnością.
Problem z tym co Thuan powyżej napisał jest taki, że żadne podstawowe ograniczenia nie mogą wyniknąć z teorii, która została przetestowana jedynie w pewnych okolicznościach i zastosowania której są wątpliwe w innych okolicznościach. Co więcej, podczas gdy jedni porzucają wszelką nadzieję, inni wciąż na d tym pracują – tak więc istnieją alternatywy dla interpretacji kopenhaskiej mechaniki kwantowej, istnieją alternatywy dla jej ortodoksyjnej książkowej wersji.
