Trzecia część tłumaczenia eseju W. K. Clifforda "Etyka wiary"
Możnaby by wszak powiedzieć, że w obydwu hipotetycznych przypadkach to nie wiara jest osądzana jako błędna, ale wynikające z tej wiary działanie. Nasz armator mógłby powiedzieć: "Jestem całkowicie pewien, że mój statek jest solidny, niemniej moim obowiązkiem jest sprawdzenie go przed rejsem, zanim powierzę mu los tylu ludzi." Zaś agitatorowi można by powiedzieć: "Jakkolwiek byś nie był przekonany o sprawiedliwości twego osądu, nie powinieneś publicznie szargać opinii drugiego człowieka, dopóki nie przeanalizowałeś, z najwyższą cierpliwością i troską, materiału dowodowego po obu stronach.
Po pierwsze, przyznajmy, skoro już o tym mówimy, że takie ujęcie sprawy jest zarówno prawe jak i niezbędne; jest prawe, ponieważ nawet gdy wiara człowieka jest tak ustalona że nie może on myśleć inaczej, ma on wciąż wybór jeżeli chodzi o działania sugerowane przez jego wiarę, nie może zatem uchylać się od obowiązku zbadania podstaw siły swych przekonań; jest też niezbędne, ponieważ ci, którzy nie są zdolni do tego by okiełznywać swoje uczucia i myśli, muszą mieć prostą zasadę dotyczącą ich działań w społeczeństwie.
Ale, zakładając taką konieczność, staje się czywistym że to nie wystarcza, i że nasze poprzednie orzeczenie musi zostać uzupełnione. Albowiem nie jest możliwe takie odcięcie wiary od wynikającej z tej wiary działania, by można było potępić jedno nie potępiając drugiego. Żaden człowiek, pokładający zdecydowaną wiarę w jedną stronę medalu, nie może badać drugiej jego strony tak uccziwie i tak kompletnie jakby to miało miejsce gdyby był wątpiącym i bezstronnym; zatem istnienie wiary, która nie jest oparta na uczciwych dociekaniach, nie przystoi człowiekowi podejmującego się obowiązków. Nie jest też zaiste tak, że wiara nie ma wpływu na działania wyznających tę wiarę ludzi. Ten, który prawdziwie wierzy w to wszystko co skłania go do działania, patrzy na to działanie jak na coś pożądanego. Wypełnił więc już to działanie w swoim sercu. Jeśli zaś wiara nie realizuje się w natychmiastowym działaniu, wtedy zostaje zachowana jako wytyczna na przyszłość. Zostaje dołączona do zbioru przekonań, który łączy uczucia i działania w każdej chwili naszego życia i który jest tak zorganizowany i spakowany, że żadnej jego części nie można oddzielić od innej, choć każdy dodany element modyfikuje całość. Żadne rzeczywiste przekonanie, jakkolwiek drobnym i fragmentarycznym mogło by sięono wydawać, nie jest bez znaczenia. Przygotowuje nas bowiem do przyjęcia dalszych przekonań jemu podobnych. Wzmacnia te, które w przeszłości je przypominały, osłabia zaś inne. W ten sposób, stopniowo, formuje się niewidzialny ciąg naszych najskrytszych myślach, który może pewnego dnia wybuchnąć otwartym działaniem i pozostawić trwały ślad w naszych charakterach.
I przekonania żadnego człowieka nie są jego prywatną sprawą, sprawą która tylko do niego się odnosi. Nasze życia sterowane są naszymi pojęciami o tym jak się rzeczy mają, pojęciami wytworzonymi przez społeczeństwo dla społecznych celów. Nasze słowa, nasze frazy, nasze formy i procesy i mody myśli, są własnością wspólną. Są drogocenną spuścizną odziedziczoną od poprzednich generacji po to byśmy mogli ją przekazać następnym pokoleniom, nie to że be zmiany, lecz wręcz powiekszoną i czystszą, z wyraźnym piętnem własciwego obchodzenia się. I w to, na dobre i na złe, utkany jest wiara każdego człowieka, który komunikuje się z bliźnimi. Przerażający to przywilej, i przerażająca odpowiedzialność, że powinniśmy pomóc stworzyć świat, w którym będzie żyć nasza potomność.
