Co należy jeszcze do nauki, a co już nie? Kto decyduje o tym, czy coś jest nauką, czy para-nauką, a może pseudo-nauką? Na uniwersytetach pewne rodzaje badań są dobrze widziane, inne zaś nie. Możemy się spotkać z nazwiskami wybitnych uczonych, nawet laureatów nagrody Nobla, a o których się plotkuje, których się ostracyzuje, ich koledzy podkładają im nogi, a wszystko tylko dlatego, że ważą się zadawać pytania i prowadzić badania w dziedzinach, które inni uważają za „niegodne prawdziwego naukowca”. Wspominałem już o kilku takich przypadkach. W ostatnim z przykładów pisałem jak to Alfred Russell Wallace został potraktowany przez francuską Encyclopedia Universalis.
Ktoś, nie wiemy kto, jakiś Francuz (może i całe kolegium) zadecydował, że sporą część badań tego wybitnego uczonego należy zatuszować – nie trzeba publiczności o tym w encyklopedii wspominać, lepiej troche nakłamać niż napisać niewygodną prawdę. (W drugim tomie autobiografii Wallace poświęcił tej swojej działalności ok 75 stron).
Encyclopedia Britannicarozwiązała ten trudny problem inaczej niż Encyclopedia Universalis. Jakby tu powiedzieć, żeby za dużo nie powiedzieć? Jak napisać, by nikt nie zinteresował się tym czym interesował się Wallace, a jednak nie nakłamać? Na końcu znajdujemy więc tam taki oto paragraf (Tłumaczenie luźne, moje):
Wallace jest autorem 21 książek, a lista jego artykułów, esejów i listów ma ponad 700 pozycji. Niemniej jego kariera jest trudna do opisania i trudno oddać mu należny honor. Był zawziętym intelektualistą, ale pociągały go też sprawy duchowe (spiritual). Był wybitnym uczonym, ale także obrońca spraw mało popularnych, utalentowanym naturalistą, który nigdy nie uracił chłopięcego entuzjazmu do przyrody, płodnym i jasno piszącym autorem, oddany ideom socjalizmu, poszukiwaczem prawdy, człowiekiem skromnym w stosunkach domowych. Jego zaangażowanie w sprawy postępowej polityki i spirytualizmu spowodowały, że miał kłopoty z zatrudnieniem, a także to, że historia umieściła go na peryferiach. Ludzie, którzy go znali byli głeboko poruszeni jego współczuwaniem, tym, że ukazywał tak ludzką twarz i sympatię, tym, że nie wykazywał cech pretensjonalności czy dumy. Na jego cześć, w roku 1915, odsłonięto pamiątkowy medal w Westminster Abbey.
No, no, pojawiło się raz słowo „spiritual”. Oczywiście jest wspomniana autobiografia Wallace'a „My Life”. Kto nie leniwy, zajrzy do niej i może tam przeczytać o tym, co encyklopedia uznała za stosowne przemilczeć. Ale większość ludzi encyklopediom ufa: encyklopedia mówi im to co jest „warte” ich uwagi. Sami już się nie muszą o nic troszczyć. Dziś, dzięki internetowi i wikipediom nie jesteśmy już tak zdani na ekcyklopedie drukowane. W Internecie grozi nam jednak nie tyle niedobór ile nadmiar informacji. Z tym można sobie poradzić, ale i to wymaga umiejętności, doświadczenia i czasu.
Nauka w tajemnicy?
Mój dobry znajomy, wybitny francuski naukowiec, który interesuje się także szeregiem z nauką związanych idei zwanych potocznie „ezoterycznymi”, tłumaczy mi, że nie należy o takich zainteresowaniach opowiadać. Inaczej spotka nas kara: skryte działania innych zrujnują naszą karierę. I tak on to robi – będzie dyskutował o pewnych sprawach prywatnie, ale nigdy nie waży się poruszyć ich publicznie, nawet w czasie luźnej rozmowy przy stole, jeżeli są tam jego koledzy po fachu.
Co to za nauka, która zmusza naukowców by pracowali w tajemnicy i z lękiem? Co to za społeczeństwo, które rodzi tego rodzaju naukę?
