Ciekawość zabiła kota? Być może, ale brak ciekawości, lub niedostateczna ciekawość, zabija naukę. W naszej pracy ciekawość objawia się w nieustannym stawianiu pytań: „Jak?”, „Dlaczego?” Dzieci, jak wszyscy wiemy, robią to przez cały czas, ale zwykle adresują te pytania do dorosłych. Kiedy zaś próbują znaleźć odpowiedzi same, wtedy często popadają w niebezpieczeństwo, nie mają bowiem ani adekwatnej wiedzy ani doświadczenia. Naukowcy zwykle mają zarówno wiedzę jak i doświadczenie, ale za to ich ciekawość, w porównaniu z ciekawością dzieci, zmalała lub zanikła zupełnie. A przecież bez ciekawości Nauka staje się martwa. Naukowcy, którzy nie są ciekawi Nieznanego i Niewyjaśnionego zarażają Naukę groźnym bakcylem. W zasadzie zdajemy sobie z tego sprawę. Tak na przykład w raporcie Rady Naukowej Europy z roku 2007, raporcie zatytułowanym „Co czyni naukowców twórczymi?” czytamy (tłumaczenie i kursywa: moje):
„Ludzie są ciekawymi z natury i od zarania dziejów szukali wiedzy o wszechświecie, o naszym środowisku, naszej przeszłości i naszej przyszłości. Naukowcy wykazują zwiększony poziom ciekawości. Wnikają dalej i głębiej w fundamentalne kwestie wykazując pasję do wiedzy, dla niej samej.
Ciekawość jest siłą napędową podstawowej, czy też czystej, wiedzy. Chęć wyjścia poza ustanowione granice wiedzy, spenetrowania obrzeży danej dyscypliny naukowej, znalezienia odpowiedzi na nierozstrzygnięte pytania, wszystko to jest motywowane ludzką dociekliwością.”
Ale czym innym jest wiedzieć o tym wszystkim w teorii, a czym innym jest zauważyć te przypadki gdy zasady powyższe winny być stosowane, ale nie stosowane nie są.
Ciekawość jednak nie wystarcza: potrzebna jest też wolność
Zanikła ciekawość, intelektualna obojętność, wreszcie także i lenistwo umysłowe – wszystko to Naukę zabija. Ale nawet wtedy gdy ciekawość jest obecna, nawet wtedy Nauka nie będzie rosnąć tak jak powinna bez pełnej wolności intelektualnej.
Bertrand Russell był w pełni świadom zagrożeń dla nauki płynących nie tylko z politycznego wykorzystywania Nauki, lecz także wywodzących się z wnętrza Nauki samej. Ostrzegał nas (tłumaczenie i kursywa moje):
„Ci dla których wolność intelektualna ma tak wielkie osobiste znaczenie stanowią być może mniejszość, ale to pośród nich są ludzie mających największe znaczenie dla przyszłości. Znana nam jest waga Kopernika, Galileusza i Darwina w naszej ludzkiej historii, i nie powinniśmy wątpić w to, że w przyszłości nie pojawią się podobni. Jeśli uniemożliwi się im ich pracę oraz wywarcie wpływu, rodzaj ludzki podlegnie stagnacji i nastąpi nowy Mroczny Wiek, podobnie jak w przeszłości Mroczny Wiek nastąpił po błyskotliwym okresie starożytności. Nowe prawdy są często niewygodne, szczególnie dla tych u władzy, niemniej, pośród długiej historii okrucieństwa i bigoterii, jest to jedno z najważniejszych osiągnięć naszego inteligentnego lecz krnąbrnego gatunku.”
Nowe prawdy są w rzeczy samej niewygodne, zaś historia Nauki ukazuje nam jak byli traktowani naukowcy bez lęku i zahamowań zadający pytania „dlaczego?” i „jak?”. Analiza takich przypadków z przeszłości pozwala nam być czujniejszym, tak by móc dostrzec te same rzeczy zdarzające się dzisiaj, wokół nas. I choć walka Tytanów pomiędzy Nauką i religią jeszcze nie dobiegła końca, walka toczy się także wewnątrz Nauki samej.
Do przykładów, tych z przeszłości i tych z teraźniejszości, przejdę w kolejnych notkach.
