Dziś, dla odmiany, fragment z „Państwa Platona”. O tym jak to Platon widział obowiązki polityków. Po części, gdy pisał o dzieciach, miał niewątpliwie rację. Ale tę swoją rację przedstawił dogmatycznie, bez koniecznych wyjaśnień i zastrzeżeń. Dzieci niewątpliwie należy wychowywać i chronić – bo ich wiedza jest mała a rozumienie skomplikowanych zależności świata niepełne. Jednak są różne metody wychowawcze. Nadmierne chronienie dzieci może dać i ten wynik, że wchodzą w świat nieprzygotowane do szoków, fałszywym obrazem świata. Ten świat prawdziwy, nie taki znów piękny jak to malują dobrzy i troskliwi wychowawcy, może wtedy, i często powoduje, szok z którego trudno się podnieść. W poniższym fragmencie Platon jakby wręcz nawołuje do kłamania młodzieży. Ubiera to jednak w piękne słówka i w pseudo-argumenty. Zresztą, pozwólmy mu przemówić jego słowami - pogrubienia: moje.
............
- A opowiadań są dwa rodzaje; jedne prawdziwe, a drugie fałszywe?
Tak.
Więc kształcić trzeba z pomocą jednych i drugich, ale naprzód z pomocą fałszywych.
Nie rozumiem - powiada - jak ty to myślisz.
Nie rozumiesz - mówię - że z początku dzieciom mity opowiadamy? A to są, mówiąc na ogół, fałsze, choć trafiają się między nimi i prawdziwe. A przecież naprzód podajemy dzieciom mity, a dopiero potem gimnastykę.
Jest tak.
Więc ja to mówiłem, że do służby Muzom trzeba się brać pierwej niż do gimnastyki.
Słusznie - powiada.
- I ty, prawda, wiesz, że w każdej sprawie początek to rzecz najważniejsza. Zwłaszcza jeżeli chodzi o jakiekolwiek istoty młode i wrażliwe? Przecież wtedy się najwięcej formuje i przenika w głąb to piętno, którym by ktoś chciał nacechować każdego.
Ależ naturalnie.
Więc czy my tak łatwo pozwolimy, żeby byle kto i byle jakie mity układał i niech tego dzieci słuchają, aby ich dusze nasiąkały poglądami nieraz wprost przeciwnymi tym, które, zdaniem naszym, mieć powinny, gdy dorosną?
Nie pozwolimy. Ani mowy.
Więc zdaje się, że przede wszystkim wypadnie nam patrzeć na palce tym, którzy mity układają i jak ułożą jaki ładny mit, to go dopuścić, a jak nie, to go odrzucimy. Potem nakłonimy niańki i matki, żeby te aprobowane mity opowiadały dzieciom i formowały dusze ich mitami o wiele bardziej niż ich ciała rękami. A wiele z tych mitów, które dziś opowiadają, wyrzucić precz.
A które tak? - powiada.
W mitach większych - powiedziałem - zobaczymy i te mniejsze. Powinny przecież do tego samego typu należeć i ten sam wpływ mieć i większe, i mniejsze. Czy nie myślisz?
No tak - powiada - ale nie rozumiem i tego, o jakich ty większych mówisz.
O tych - mówię - które nam Hezjod i Homer opowiedzieli, a inni poeci też. Oni przecież ludziom fałszywe mity ułożyli, opowiedzieli i opowiadają je dalej.
Jakież to - powiada - i co ty w nich ganisz?
To - mówię - co przede wszystkim i najbardziej trzeba ganić: szczególnie jeżeli ktoś mówi nieprawdę a nieładnie.
Cóż takiego?
Kiedy ktoś obrazowo a źle mówi o bogach i bohaterach - podobnie jak malarz, który by zatracał wszelkie podobieństwo pragnąc malować podobnie.
No tak - powiada - zupełnie słusznie gani się takie rzeczy. Ale jak my to myślimy właściwie i o jakie rzeczy chodzi?
Przede wszystkim największa nieprawda i dotycząca istot największych. Nieładnie nakłamał ten, co ją opowiedział, jak to sobie Uranos poczynał, jak o nim powiada Hezjod, i jak się znowu Kronos na nim pomścił. A znowu czyny Kronosa i to, co mu syn zrobił - nawet gdyby to była prawda - to nie uważałbym, żeby to należało tak sobie opowiadać ludziom głupim i młodym, tylko najlepiej to przemilczeć, a gdyby już jakoś trzeba było o tym mówić, to tylko pod osłoną największej tajemnicy i niechby tego słuchało jak najmniej osób, po złożeniu ofiary nie z wieprza, ale z czegoś wielkiego i co by trudno było dostać, aby liczba słuchających była jak najmniejsza.
Tak jest - mówi - to są opowiadania bardzo przykre.
I nie trzeba ich powtarzać, Adejmancie - powiedziałem - w naszym mieście. I nie trzeba mówić, kiedy młody słucha, że dopuszczając się niesprawiedliwości największej, nie robiłby nic nieprawdopodobnego, ani też mszcząc się na swoim ojcu za jego zbrodnie w sposób niewybredny - tylko by postępował tak jak pierwsi i najwięksi spośród bogów.
- Nie, na Zeusa - powiada - mnie się też wydaje, że te rzeczy nie nadają się do opowiadania.
Ani w ogóle to - dodałem - że bogowie z bogami wojny toczą i nastaje jeden na drugiego, i walczą - bo to nawet nieprawda - tego też nie opowiadać, jeżeli ci, co mają straż pełnić około miasta, mają uważać za największą hańbę rozpalanie się nienawiści wzajemnych o byle co. Więc mowy nie ma o tym, żeby im mity o walkach z olbrzymami opowiadać i wyszywać to kolorami ani inne objawy nienawiści, liczne i różnorodne u bogów i u bohaterów przeciwko ich krewnym i bliskim. Jeżeli mamy jakoś ludziom wpoić to przekonanie, że między obywatelami nigdy nie ma nienawiści wzajemnej i że to jest obraza boska, to lepiej mówić to już dzieciom - niech im to mówią starcy i staruszki, a kiedy dzieci podrastają, to i poetów trzeba zmusić, żeby jakoś tak około tego swoje opowiadania układali. A jak tam syn Herę skrępował i jak ojciec rzucił Hefajstosem, kiedy ten matki chciał bronić, bo ją ojciec bił, i te walki bogów, które Homer opiewał, tych nie trzeba dopuszczać do miasta - czy tam będą pomyślane jako przenośnie, czy bez przenośni. Bo młody człowiek nie potrafi ocenić, co jest przenośnią, a co nie, a co w tym wieku weźmie w siebie jako pogląd, co się lubi przyczepiać tak, że później ani tego nie zmyjesz, ani nie przestawisz. Więc może właśnie dlatego nade wszystko o to dbać potrzeba, żeby to, co dzieciom przede wszystkim innym w uszy wpada, żeby to były mity ułożone pięknie i budująco.
- To ma sens - powiada. - Ale gdyby nas ktoś i o takie mity zapytał, które to są i co to za mity, to które byśmy wymienili?
Ja mu na co mówię: - Adejmancie, my nie jesteśmy poeci, ja i ty, na razie, tylko zakładamy państwo. Założyciele powinni tylko znać wzory, według których poeci mają mity układać. Jeżeli który napisze mit wbrew temu, to się go nie dopuści, ale sami nie będziemy przecież mitów układali.
Słusznie - powiada. - Ale właśnie to, wzory w dziedzinie teologii, jakie by powinny być?
Chyba takie mniej więcej - powiedziałem. - Jaki bóg naprawdę jest, to przecież zawsze trzeba oddać - czy tam ktoś o nim pisze w epopei, czy w pieśniach, czy w tragedii.
Trzeba przecież.
A prawda, że bóg jest dobry i tak też trzeba mówić? B
No pewnie.
Nigdy to, co dobre, nie jest szkodliwe. Czy nie?
Myślę, że nie.
A czy to, co nieszkodliwe, szkodzi?
Nigdy.
A to, co nie szkodzi, to robi coś złego?
I to nie.
A co nic złego nie robi, to też nie może być żadnego zła przyczyną?
No jakże?
Więc cóż? Pożyteczne jest to, co dobre?
Tak.
Więc jest przyczyną szczęścia i powodzenia?
Tak.
Zatem dobro nie jest przyczyną wszystkiego, tylko jest przyczyną stanów dobrych, a złych stanów rzeczy ono przyczyną nie jest.
Ze wszech miar - powiada.
Zatem i bóg, skoro jest dobry, nie może być przyczyną wszystkiego, jak mówią szerokie koła, tylko niewielu rzeczy ludziom jest przyczyną, a wielu rzeczom nie jest winien. Bo mamy znacznie mniej rzeczy dobrych niż złych. I dobrych rzeczy nikomu innemu nie zawdzięczamy, a dla złych trzeba szukać jakichś innych przyczyn - tylko nie boga.
Zdaje mi się - powiada - że świętą prawdę mówisz.
Ten fragment z Platona przyda nam się w dalszym ciagu, gdy wrócę do spraw Nauki i religii.
