Giordano Bruno miał niewyparzony język. Giordano Bruno nie miał zbyt wysokiego mniemania o naukach ścisłych, czasem wyrażał się o nich lekceważąco, nawet z pogardą. Nie zagrzał też nigdzie długo miejsca – co można mu zaliczać na minus lub na plus. Niemniej był bystrym obserwatorem, dostrzegł na przykład istotę nauk Kopernika i stał się ich orędownikiem choć, jak się wydaje, nie wszystko z nich pojmował, astronom był z niego żaden.
To powiedziawszy chcę przejść do głownego, moim zdaniem, dzieła Giordano Bruno, za które został spalony na stosie. Nie mam tłumaczenia polskiego, mam wersję włoską, angielską i rosyjską. W języku angielskim jest to „The Expulsion of the Truimphant Beast”, w rosyjskim „Изгнание Торжествующего Зверя”, po włosku „Spaccio della Bestia Trionfante (1584)”.
Z Encyklopedii Gutenberga: Giordano, wielki włoski filozof 1548—1600. Jako zakonnik uciekł z klasztoru dominikanów, poczem tułał się po Szwajcarji, Anglji, Francji i Niemczech, walcząc w wykładach uniwersyteckich z kościołem i filozofją scholastyczną. Najszczęśliwszy okres swego życia spędził w Londynie, na dworze królowej Elżbiety. Tu napisał „Spaccio della bestia trionfante“ (Wygnanie bestji tryumfującej“), trzy rozmowy o oczyszczeniu nieba z grzechów przez moralną reformę świata.
Są to dialogi na szereg ważnych tematów. W tej notce skoncentruję się na tych częsciach tych dialogów, które poruszają problem Prawdy.
I tak część pierwsza dialogu drugiego tak to przedstawia:
La verità è quella entità che non è inferiore a cosa alcuna; perché, se vuoi fengere qualche cosa avanti la verità, bisogna che stimi quella essere altro che verità; e se la fingi altro che verità, necessariamente la intenderai non aver verità in sé ed essere senza verità, non essere vera; onde conseguentemente è falsa, è cosa de niente, è nulla, è non ente. Lascio che niente può essere prima che la verità, se non è vero che quello sia primo e sopra la verità; e cotal vero essere non può essere se non per la verità. Cossí non può essere altro insieme con la verità, ed essere quel medesimo senza verità; percioché, se per la verità non è vero, non è ente, è falso, è nulla. Parimente non può essere cosa appresso la veritade; perché, se è dopo lei, è senza lei; se è senza lei, non è vero; perché non ha la verità in sé; sarà dunque falso, sarà dunque niente. Dunque la verità è avanti tutte le cose, è con tutte le cose, è dopo tutte le cose, è sopra tutto, con tutto, dopo tutto; ha raggione di principio, mezzo e fine. Essa è avanti le cose, per modo di causa e principio, mentre per essa le cose hanno dependenza; è nelle cose ed è sustanza di quelle istessa, mentre per essa hanno la sussistenza; è dopo tutte le cose, mentre per lei senza falsità si comprendeno. È ideale, naturale e nozionale; è metafisica, fisica e logica. Sopra tutte le cose, dunque, è la verità; e ciò che è sopra tutte le cose, benché sia conceputo secondo altra raggione, ed altrimente nominato, quello pure in sustanza bisogna che sia l'istessa verità.
Krótko:
Sofia: Prawda wyższa jest nad wszystko: ona jest jednią panującą nad wszystkim; ona jest dobrem wyższym nad wszystkie, a to ponieważ istota, dobro i to, co prawdziwe jest jednym.(...)
Prawda poprzeda wszelkie rzeczy, gdy idzie i o przyczyny i początki, bowiem przewyższa wszelkie rzeczy, jest we wszystkich rzeczach, i jest istotą wszystkich rzeczy, gdyż to poprzez nią one istnieją; i stoi za wszystkimi rzeczami, bowiem to przez nią prawdziwie są postrzegane. Jest w ideach, i w przyrodzie, i w poznaniu; jest i w metafizyce, i w fizyce i w logice. Zatem prawda jest najwyższą ze wszystkich rzeczy; zaś to, co jest wyżej od wszystkich innych rzeczy, choćby i zostało rozpoznane w inny sposób i nazwane inaczej, w rzeczy samej będzie tą samą Prawdą.
Rzecz w tym, że Bruno gotów był umrzeć za prawdę. Nie można tego raczej powiedzieć o Koperniku czy Galileuszu. Miał Bruno na punkcie prawdy prawdziwą obsesję. Pisał o prawdzie tak:
„Czym bardziej jest ona przepędzana, tym silniej powraca i rośnie. Bez obrońcy broni się sama, choć lubi towarzystwo niewielu mądrych ludzi. Nie cierpi tłumu, nie ukazuje się tym, którzy nie szukają jej dla jej samej, nie życzy też sobie być ogłaszaną tym, którzy nie chcą jej z pokorą przyjąć lub tym, którzy szukają jej pod fałszywym pretekstem; stąd mieszka wysoko, tam gdzie wszyscy patrzą, ale mało kto widzi.”
Pisze też Giordano Bruno, że przemoc nie może pokonać prawdy, czas nie może jej skorumpować. Manifestuje się we wszystkim i przez wszystko, jest niezmienna i nieśmiertelna. Ma więc Prawda u Giordano atrybuty boskości.
Jak śmiertelny człowiek ma szukać nieśmiertelnej prawdy? Poprzez studia: teologii, filozofii, nauk – ale pod warunkiem, że pozbędzie się wszslkich uprzedzeń. Nie jest to łatwe, bowiem wielu ambitnych wychodzi z założenia, że jest tylko jedna droga dochodzenia do prawdy, i że to jest właśnie ich droga.
Tuż za Prawdą, na piedestale wartości lokuje Bruno towarzyszkę Prawdy, Opatrzność. Ta wciąż jest daleka od ludzi i u ludzi przejawia się jako Roztropność – Sofia. Sofia jest jak oko otrzymujące światło, to dzięki niej człowiek może zdążać ku prawdzie, studiować prawdę, rozwijać się. Córką Mądrości jest Prawo, zarówno to naturalne jak i to ustanawiane dzięki mądrości ludzi dbających o dobro ogółu.
Pod koniec pierwszego dialogu znajdujemy taki oto fragment (z tłum. ros.):
„Точно так же и страх, и благочестие, и религия наша, почитание, уважение и любовь к нам уходят прочь, а вместе с ними сила, провидение, доблесть, достоинство, величие и красота, исходившая от нас, исчезнут, как тень, вместе с телом. Одна истина с совершенною добродетелью неизменна и бессмертна, и, если бывает, что ее гонят и скрывают, то все же с неизбежностью она воскресает в свое время с помощью служанки своей Софии.”
Podobnie strach, pobożność, także nasza religia, nasz honor, nasze poważanie i nasza miłość – wszystkie odchodzą, a z nimi odchodzi nasza siła, przezorność, cnotliwość, dostojeństwo, majestat i piękno, wszystkie od nas odchodzą tak jak i cień odchodzi wraz ciałem. Jedynie Prawda posiadająca Cnotę Absolutną jest niezmienna i niśmiertelna. A jeśli, jak to bywa, czasami umyka i się skrywa, z koniecznością podnosi się na nowo, gdy jej wierna służebnica Sophia jej w tym pomaga.
Czemu akurat ten temat wybrałem? Bowiem w moich notkach i komentarzach wiele razy używałem słowa „Prawda” pisząc je przez duże „P”. Dla mnie osobiście stoi ona na piedestale. Jak do niej dorzeć? To proste: eliminując kłamstwo, Przede wszystkim kłamanie samemu sobie. To można nauczyć się u siebie zauważać, stać się wyczulonym. Nie jest to proste, wymaga ćwiczeń, ale jest możliwe.
